კოვიდ-19-ს ზეგავლნის სტატისტიკური შეფასება საქართველოს მთავრობის ვალის მდგრადობაზე

მარინა მუჩიაშვილი  ზამირა შონია

ჟურნალი ნომერი 1 ∘ მარინა მუჩიაშვილი ∘ ზამირა შონია ∘
კოვიდ-19-ს ზეგავლნის სტატისტიკური შეფასება საქართველოს მთავრობის ვალის მდგრადობაზე

10.36172/EKONOMISTI.2021.XVIII.01.Marina.Muchiashvili.Zamira.Shonia

ანოტაცია. მთავრობის ვალის მდგრადობა ქვეყნის მაკროეკონომიკური მდგრადობის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორია. ბოლო ათწლეულში საქართველოში ეკონომიური ზრდის ტემპების შენელებამ, ასევე, ფისკალური დეფიციტისა და სახელმწიფო ვალის მოცულობების პერმანენტულმა ზრდამ, განსაკუთებით კოვიდ-19 ზეგავლენის პრობებში, აქტუალური გახადა ქვეყნის ვალის მდგრადობის შეფასება საშუალოვადიან და გრძელვადიან პერიოდებში.

ანალიზი გვიჩვენებს, რომ პადემიის ზეგავლენით ფისკალური მდგრადობის ინდიკატორების გაუარესების მიუხედავად, ძირითადად ყველა ინდიკატორი ჯერ კიდევ დადგებილ ზღვრული (კრიტიკული) მნიშვნლობების ქვემოთ რჩება. მიუხედავად ამისა, ჩატარებული ერთჯერადი მაკროეკონომიკური და ფისკალური შოკ ტესტები აჩვენებს, რომ ვალის მდგრადობა მათი ზემოქმედების შედეგად სერიოზული რისკის ქვეშ დგება. ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებით ძლიერია ეკონომიკური ზრდისა და გაცვლითი კურსის შოკების ზრგავლენა. საშუალოვადიან პერიოდში საქართველოს მთავრობის ვალის მდგრადობის უზეუნველსაყოფად საჭიროა უახლოეს წლებში ეკონომიკური ზრდის მაღალი ტემპების მიღწევა და შენარჩუნება. ასევე, მნიშვნელოვანია ბიუჯეტის დეფიციტი/მშპ-თან თანაფარდობით დაბრუნება „ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ ორგანული კანონით დაშვებულ საზღვრებში.

საკვანძო სიტყვები: ფისკალური მდგრადობა, სახელმწიფო ვალის მდგრადობა, მაკროეკონომიკური მდგრადობა.

შესავალი

კოვიდ-19-ის პანდემიამ გავრცელებამ ეკონომიკური ზრდის ტემპებში მნიშვნელოვანი რყევები გამოიწვია მთელს მსოფლიოში და მ. შ. საქართველოშიც. კერძოდ, განსაკუთებით ძლიერი იყო პანდემიის უარყოფითი ზეგავლენა 2020 წელს, როცა ეკონომიკის რეალური ზრდის ტემპი 6,8%ით შემცირდა. 2021 წელს ეკონომიკური ზრდის ტემპი წინა წელთან შედარებით დაახლოებით 10%-ით გაიზარდა. საქართველოს 2022 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ საქართველოს კანონის მიხედვით კი საქართველოს რეალური ეკონომიკური ზრდის ტემპის პროგნოზული სიდიდე 2022 წელს 6.0%-ს, ხოლო 2022-2025 წლებში საშუალოდ 5,5%-ს შეადგენს. „საქართველოს 2022 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის“ მიხედვით 2022 წლის ნომინალური მშპ-ს მოცულობა განსაზღვრულია 64.8 მლრდ ლარის ოდენობით. 2025 წლისთვის კი პროგნოზირებულია მისი 82.7 მლრდ ლარამდე გაზრდა (1,2).

კოვიდ -19-ით გამოწვეული ეკონომიკური სირთულეებიდან გამომდინარე, საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში ვალდებულებების ზრდამ 2020 წელს 7,3 მილიარდი ლარს მიაღწია. მ.შ. საშინაო ვალდებულებები 2 მილიარდი ლარით, ხოლო საგარეო-5,3 მილიარდი ლარით გაიზარდა. რის გამოც ვალდებულებების წილმა შემოსულობებში 40,5%-ს მიაღწია. (შედარებისათვის, 2019 წელს აღნიშნული წილი ბიუჯეტის შემოსულობების მხოლოდ 17 %-ს შეადგენდა). 2021 წლის გეგმის მიხედვით გათვალისწინებულია ვალდებულებების 5 მილიარდი ლარით ზრდა, შესაბამისად, ვალდებულებების ზრდის წილად შემოსულობების დაახლოებით 28% მოდის. ასევე, 2022 წლის ბიუჯეტის გეგმითაც გათვალისწინებულია ვალდებულებების 4,4 მილიარდი ლარით ზრდა, რაც ბიუჯეტის შემოსულობების 22,7%-ს შეადგენს (მ.შ. საშინაო ვალდებულებების -1,3 მილიარდი ლარით. დანარჩენი კი- საგარეო ვალდებულებების ზრდაზე მოდის).

2020 წელს ფასიანი ქაღალდების რეალიზაციით მიღებულმა თანხამ 3 ,6 მილიარდი ლარი, ხოლო ძირითადი თანხის დაფარვამ 1 ,5 მილიარდი ლარი შეადგინა. შესაბამისად, სახაზინო ვალდებულებების და სახაზინო ობლიგაციების გამოშვების შედეგად, საშინაო ვალდებულების ზრდამ დაახლოებით 2 მილიარდი ლარი შეადგინა, მათ შორის COVID-19-თან დაკავშირებული ანტიკრიზისული ღონისძიებების ფარგლებში ეკონომიკის გრძელვადიანი რესურსით უზრუნველყოფის ხელშეწყობის მექანიზმის ფარგლებში დამატებით განხორციელებული 594.3 მლნ ლარის ემისიის 10 წლის ვადის მქონე სახაზინო ობლიგაციებად განთავსებიდან მიღებული სახსრები საქართველოს ფინანსთა სამინისტრომ სრულად განათავსა კომერციული ბანკების სადეპოზიტო სერტიფიკატებში (2).

პანდემიის საპასუხოდ განხორციელებული ღონისძიებების დაფინანსებისათვის საჭირო მნიშვნლოვანი ზომის ფინანსების გამოყოფის გამო, 2020-2021 წლებში გაიზარდა მიმდინარე ხარჯების მოცულობა და ამ მაჩვენებელმა 2020 წელს მშპ-ის 26.3%, ხოლო 2021 წელს- 25.1% შეადგინა. 2022 წელს მიმდინარე ხარჯების მოცულობა ჯამში დაგეგმილია 14.8 მლრდ ლარის ოდენობით, რაც მშპ-ს 22.8%-ს შეადგენს. ფინანსთა სამინისტროს პროგნოზების შესაბამისად, მომდევნო წლებში მიმდინარე ხარჯებს კლებადი ტენდენცია აქვს და 2025 წლისათვის ამ მაჩვენებლის მშპ-ს 22.0%-მდე შემცირებაა გათვალისწინებული.

მიმდინარე წელს „საქართველოს 2022 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ“ კანონის მიხედვით გათვალისწინებულია საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ასიგნებების მნიშვნელოვანი ზომით- 6 027.3 მლნ ლარსამდე ზრდა. მათ შორის COVID-19-ის მართვასთან (სამედიცინო დაწესებულებების მობილიზება, მკურნალობის ხარჯები, ტესტირება და კვლევები, ვაქცინაცია და სხვა) დაკავშირებით ბიუჯეტით გათვალისწინებულია 500.0 მლნ ლარის გამოყოფა..

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსულობებში ვალდებულებების წილის ზრდის გამო, იზრდება მთავრობის ვალის მთლიანი მოცულობებიც. შედეგად, მთავრობის ვალის ნაშთის მოცულობამ 2021 წლის დეკემბერში 28,5 მილიარდ ლარს - ისტორიულ მაქსიმუმს მიაღწია. მთავრობის ვალის მოცულობების პერმანენტულად ზრდის გამო, სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯებში იზრდება მისი მოსახურების (პროცენტის) მოცულობებიც. აღნიშნულიდან გამომდინარე, დღეისათვის საქართველოს მთავრობის ვალის მდგრადობის შეფასებამ მეტი აქტუალობა შეიძინა.

მთავრობის ვალია მდგრადობის შეფასება

საქართველო მიეკუთვნება საშუალო დაბალი შემოსავლის მქონე (Lower - Middle Income) ქვეყანებს. შესაბამისად, ქვეყანას აქვს საფინანსო ბაზრებზე შეღავათიან დაფინანსებაზე წვდომა. საშუალოვადიან პერიოდში მაღალი -საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყანების რიგებში გადასვლის შემთხვევაში, ქვეყანას კვლავ შეუნარჩუნდება შეღავათიან დაფინანსებაზე წვდომა. თუმცა, გრძელვადიან პერსპექტივაში, ქვეყნის ეკონომიკის ზრდასთან ერთად, შეღავათიანი სესხების აღების შესაძლებლობები თანდათან შემცირდება, რაც გავალისწინებული უნდა იქნას ვალის მართვის პოლიტიკის შემუშავებისა და საშუალოვადიანი და გრძელვადიანი ფისკალური მდგრადობის შეფასების დროს.

ფისკალური მდგრადობა საზოგადოდ გულისხმობს საშუალოვადიან პერიოდში ფისკალური პოლიტიკის მკვეთრი ცვლილების (მაგ. გადასახადების ზრდისა ან ბიუჯეტის ხარჯების მნიშვნელოვნად შემცირების სახით) თავიდან აცილებას და მაკროეკონომიკური სტაბილურობის შენარჩუნებას.

მიჩნეულია, რომ ქვეყნის ფისკალური პოლიტიკა მდგრადია, თუ მას საშუალოვადიან და გრძელვადიან პერიოდებში შეუძლია საბიუჯეტო პროცესების შეუფერხებელი მართვა, ბიუჯეტით გათვალისწინებული ხარჯების (ვალის მომსახურების ჩათვლით) სრულად გაწევა,

ეკონომისტების აზრით (ბლანშარდი და სხვა (3)), ვალი მდგრადია, თუ ვალის სხვადასხვა კოეფიციენტების (ვალის ტვირთის ინდიკატორების) პროგნოზირებული სიდიდეები არის სტაბილური, კლებადი და საკმარისად დაბალი.

უნდა აღინიშნოს, რომ ვალის ზრდა ცალსახად არ ნიშნავს, რომ ქვეყანაში არ არის უზრუნველყოფილი ფისკალური მდგრადობა. თუმცა, მიჩნეულია, რომ თუ აღებული სესხი ძირითადა სოციალური პროგრამებისა და სხვა მიმდინარე ხარჯების დაფინანსებას ხმარდება, მაშინ ის ტვირთად დააწვება მომავალ თაობას. იმ შემთხვევასი კი თუ აღებული თანხა ხმარდება ეკონომიკურ ზრდაზე ორიენტირებული დარგების (მაგალითად, განათლების, მეცნიერებისა და ჯანდაცვის სფეროების, ასევე, ინფრასტრუქტურული პროექტების დაფინანსებას), მაშინ, ამ ხარჯების მომავალ ეკონომიკურ ზრდაზე მოსალოდნელი დადებითი ეფექტების გათვალისწინებით, ვალის ზრდა, მაღალი ალბათობით, გრძელვადიან პერიოდში არ იწვევს ქვეყნის გადახდისუნარიანობის შემცირებას.

საერთაშორისო სავალუტო ფონდის MAC DSA მეთოდოლოგიის შესაბამისად ვალის ტვირთის შესაფასებლად გამოიყენება შემდეგი სახის ინდიკატორები: (IMF 2013).

1. კრედიტუნარიანობის ინდიკატორები:

-სახელმწიფო ვალი/მშპ-ში <60%.

(2021 წ მონაცემების მიხედვით საქართველოში ეს მაჩვენებელი შეადგენს 51%-ს).

-სახელმწიფო ვალი/ექსპორტი< 200%.

(2021 წ მონაცემების მიხედვით საქართველოში ეს მაჩვენებელი 101,6%-ს შეადგენს)

-სახელმწიფო ვალი/ბიუჯეტის შემოსავლები<300%.

(2021 წ მონაცემების მიხედვით საქართველოში ეს მაჩვენებელი 200%-ს შეადგენს )

მაშასადამე, ყველა ინდიკატორი კრიტიკულად დასაშვებ დონეზე დაბალია.

2. ლიკვიდურობის ინდიკატორები:

-ვალის მომსახურება/ექსპორტი< 25%.

-ვალის მომსახურება/ ბიუჯეტის შემოსავლები< 35%.

ანალიზი გვიჩვენებს, რომ 2021 წლის მონაცემების მიხედვით საქართველოში ლიკვიდურობის ყველა კრიტერიუმი სრულდება და დადგენილ ჭერებს ქვემოთაა. თუმცა, პანდემიის შედეგად 2020-2021 წლებში აღინიშნება მათი მკვეთრი გაუარესება. მაგალითად, აღსანიშნავია, რომ საგარეო ვალის მომსახურება/ ბიუჯეტის შემოსავლებთან თანაფარდობის მაჩვენებელი 2018 წლის 8,3%-დან 2021 წელს 20%-მდე გაიზარდა.

ვალის მდგრადობის შეფასებების მიზნით MAC DSA –ში გამოიყენება ვალი/მშპ-თან თანაფარდობის ინდიკატორი. სადაც, ითვლება, რომ ვალი არის არამდგრადი, თუ ვალი/მშპ-ს მაჩვენებელი დროში იზრდება პერმანენტულად. ასევე, ვალი/მშპ-თან, რომელიც მცირდება, მაგრამ მაინც საკმაოდ მაღალი რჩება, სავალუტო ფონდის შეფასებით განიხილება როგორც არამდგრადი, რადგან ის ასოცირდება მაღალ რისკებთან, ვალის რესტრუქტურიზაციასთან და შესაძლო დეფოლტთანაც კი.

ვალის/მშპ-თან თანაფარდობის შეფასების მიზნით აღნიშნულ მოდელში გამოიყენება ფორმულა:

სადაც, ვალი/მშპ-ს თანაფარდობაზე მოქმედი ფაქტორებია: თავდაპირველი ბალანსი (primary balance), ვალის თავდაპირველი (საწყისი) ზომა, რეალური საპროცენტო განაკვეთი და ეკონომიკის ზრდის ტემპი.

ვალის დინამიკა კი ფასდება: ეფექტური რეალური საპროცენტო განაკვეთის, რეალური ზრდის ტემპის,რეალური გაცვლითი კურსისა და პირველადი ბალანსისა და სხვა ფაქტორების ზემოქმედები ზომის დადგენის გზით.. სადაც ვალის დინამიკაზე მოქმედი ფაქტორებია:

ეფექტური რეალური საპროცენტო განაკვეთი ( პირდაპირ პროპორციული კავშირი ვალის დინამიკასთან). რეალური ზრდის ტემპი (უკუპროპორციული კავშირი), გაცვლითი კურსის გაუფასურება ( პირდაპირ პროპორციული კავშირი), თავდაპირველი ბალანსი ( მისი კონტრიბუცია მინუს ნიშნით შედის ვალის დინამიკის განტოლებაში), და სხვა ნაკადები (მაგალითად, შემოსავლები პრივატიზაციიდან, მისი კონტრიბუცია პლიუს ნიშნით შედის ვალის დინამიკის განტოლებაში).

საქაღთველოში ვალის მდგრადობის ანალიზიდან ირკვევა, რომ პანდემიის გამო მთავრობის ვალის უპრეცენდენტო ზრდამ გამოიწვია ბიუჯეტის დეფიციტის მშპ-თან შეფარდების დადგენილი კრიტერიუმების მნიშვნელოვანი ზომით დარღვევა. 2022 წელს სახელმწიფოს ერთიანი ბიუჯეტის უარყოფითი მთლიანი სალდო განსაზღვრულია 2 750.0 მლნ ლარის ოდენობით, რაც პროგნოზირებული მთლიანი შიგა პროდუქტის (მშპ-ის) 4.2%-ს შეადგენს (მაშინ, როდესაც „ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ ორგანული კანონით დადგენილი ზღვარი – მშპ-ის 3%-ია). 2022 წლის ბოლოსთვის საქართველოს მთავრობის ვალის ზღვრული მოცულობა კი მშპ-ის 51.7% პროცენტია, რაც ასევე ახლოსააა „ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ ორგანული კანონით დადგენილ ზღვართან ( მშპ-ის 60%).

საქართველოს მსგავსი, მცირე ზომის ღია ეკონომიკები ხშირად განიცდიან ერთჯერადი გარე და შიდა მაკროეკონომიკური და ფისკალური შოკების ზემოქმედებას და თუ ასეთ ქვეყნებში ვალი/ მშპ-ს თანაფარდობა ახლოსაა დასაშვებ ჭერებთან, ეს მდგომარეობები ფასდება, როგორც არამდგრადი.

მთავრობის ვალის მდგრადობის ანალიზის ჩატარების მთავარი მიზანია საშუალოვადიან და გრძელვადიან პერიოდებში მთავრობის წინაშე არსებული ვალდებულებების შესრულების შესაძლებლობების შეფასება. საქართველოში ამ მიზნით 2015 წლის შემდეგ ყოველწლიურად გამოიყენება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ შემუშავებული ვალის მდგრადობის ანალიზის საერთაშორისო მეთოდოლოგია, რომელიც მოდიფიცირებულია საქართველოს თავისებურებების გათვალისწინებით (4,5,6).

მთავრობის ვალის მდგრადობის ანალიზი გულისხმობს სხვადასხვა სახის შესაძლო რისკ ფაქტორების (ფისკალური და მაკროეკონომიკური შოკების) ზემოქმედების ზომის დადგენას ვალის მდგრადობაზე(ვალი/მშპ-თან თანაფარდობის ცვლილებაზე. ანლიზის დროს მოდელირება ხორციელდება სხვადასხვა სახის სცენარების მიხედვით, მათ შორის განიხილება რეალისტური (საბაზისო) (ყველაზე მაღალალბათური), პესიმისტური და ოპტიმისტური სცენარები. ამ სცენარების მიხედვით ხდება დაშვებები სხვადასხვა მაკროეკონომიკურ და ფისკალურ ცვლადებზე (მაგალითად, განიხილება რეალური ეკონომიკური ზრდის, ინფლაციის, ნომინალური გაცვლითი კურსის, რეალური საპროცენტო განაკვეთების, ბიუჯეტის დეფიციტის, პირობითი ვალდებულებებისა და სხვა სახის ერთჯერადი შოკები)) და ფასდება მათი ზეგავლენა ვალის მდგრადობაზე.

ვალის მდგრადობის ანალიზი აჩვენებს, რომ კოვიდ-19-ის ზემოქმედების შედეგად საქართველოს მთავრობის ვალი/მშპ-თან კრიტიკულ ზღვარს აღწევს ყველა სახის ერთჯერადი შოკების ზემოქმედების დროს რეალისტური სცენარის პირობებშიც კი, რასაც პანდემიამდელ პერიოდში არასოდეს არ ჰქონია ადგილი. თუმცა, რეალისტური სცენარის მიხედვით საშუალოვადიან პერიოდში თითოეული შოკის უარყოფითი ზემოქმედების ეფექტი თანდათანობით სუსტდება, რის გამოც მოსალოდნელია ვალის მდგრადობის ინდიკატორების თანდათანობითი გაუმჯობესება და მისი დაბრუნება დასაშვებ ჭერებს ქვემოთ. შოკ ტესტები აჩვენებს, რომ ვალის მგრადობა განსაკუთებული რისკის ქვეშ დგება ეკონომიკური ზრდისა და გაცვლითი კურსის ერჯერადი შოკების ზემოქმედების შედეგად. გრძელვადიან პერიოდში ვალის მდგრადობის უზრუნველსაყოფად საჭიროა საშუალოვადიან პერიოდში ეკონომიკური ზრდის ტემპების დაგეგმილთან შედარებით უფრო მაღალი დონის მიღწევა და ასევე, ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ ორგანული კანონით განსაზღვრული კრიტერიუმების დაცვა (მათ შორის, ბიუჯეტის დეფიციტი/მშპ-თან). ამ პირობებში საქართველოს მთავრობის ვალის მდგრადობა (იმ შემთხვევაში თუ ადგილი არ ექნება სხვა გაუთვალისწინებელი შოკების ზემოქმდებას) საშუალოვადიან პერიოდში რეალისტური სცენარის მიხედვით შენარჩუნებული იქნება. პესიმისტური სცენარის პირობებში ერთჯერადი შოკების ზემოქმედების პირობებში ირღვევა ვალის მდგრადობა, რადაგან ვალის/მშპ-თან შეფარდება აჭარბებს დასასვებ ზღვრულ (კრიტიკულ) მნიშვნელობებს.

დასკვნები და რეკომენდაციები

ვალის მდგრადობის ანალიზი აჩვენებს, რომ პანდემიის პირობებში საქართველოში მკვეთრად გაუარესდა ვალის მთლიან შიგა პროდუქტთან შეფარდების მაჩვენებელი. სხვადასხვა სახის შოკების ზემოქმედების შედეგად (რეალური მშპ-ს ზრდის, ინფლაციის, გაცვლითი კურსის, საპროცენტო განაკვეთების, სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის და სხვა) რეალისტური სცენარის პირობებშიც კი, რასაც ადრე არასოდეს hქონია ადგილი. განსაკუთრებით ძლიერია რეალური ზრდის ტემპისა და გაცვლითი კურსის შოკების ზეგავლენა. აღსანიშნავია ისიც, რომ გაცვლითი კურსის დაცემის უარყოფით ზეგავლენას ჩვენს ქვეყანაში აძლიერებ სახელმწიფო ვალში საგარეო ვალის დასაშვებზე მაღალი წილი (რომელიც 2021 წლის მონაცემების მიხედვით დაშვებულ კრიტიკულ ზღვარს-75%-ს აღემატება).

ვალის მდგრადობის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ცოვიდ-19-ის ზეგავლენის გამო საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში მნიშვნელოვანი ზომით გაიზარდა მიმდინარე ხარჯების მოცულობა, რაც ძირითადად სოციალური მიმართუულებისა და ჯანდაცვის პროექტების დაფინანსების ზრდაში გამოიხატა. იმის გათვალისწინებით, რომ მიმდინარე ხარჯების წილის ზრდა არ ითვლება ეკონომიკურ ზრდაზე ორიენტირებულ ფისკალურ პოლიტიკად, საშუალოვადიან პერიოდში კიდევ უფრო მეტ აქტუალობას იძენს მთავრობის მიერ ეფექტური ხარჯვითი პოლიტიკის გატარება, რაც უპირველეს ყოვლისა, სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯების ოპტიმიზაციას, მ.შ.: ბოლო წლებში მნიშვნელოვანი ზომით გაზრდილი მმართველობითი აპარატის ხარჯების შემცირებას, ბიუჯეტიდან სხვადასხვა დარგის სახლმწიფო სუბსიდირების მასშტაბების კლებასა და სსიპ-ებისა და აიპ-ებისათვის დიდი მოცულობის სახსრების გამოყოფის არსებული არასასურველი ტენდენციის შეცვლას გულისხმობს. ხარჯების ოპტიმიზაცია ხელს შეუწყობს საშუალოვადიან და გრძელვადიან პერიოდებში ვალის მდგრადობის უზრუნველყოფას საქართველოში.

გამოყენებული ლიტერატურა

„საქართველოს 2022 წლის სახელმწოფო ბიუჯეტის შესახებ კანონი“, თბილისი 2021.www. MOF.ge
„საქართველოს 2020 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის“ შესრულების ანგარიში, თბილისი 2021. www. MOF.ge
Blanchard, O.,& Chouraqui R.P. (.1990) “The Sustainability of fiscal policy: New answers to an old question, OECD economic studies” No 15. pp.7-36.
“Assessing Sustainability. (IMF(2002)Washington DC.
“Information Note on Modifications to the fund’s Debt Sustainability Assessment framework for Market Access Countries. IMF, Prepares by the Policy development and review Department. 2005.
Staff Guidance Note for Public debt Sustainability Analysis in Market Access Countries. IMF, 2013.
M. Muchiashvili, Z. Shonia. Statistical Analysis of the public debt sustainability of Georgia. International scientific- practical conference. Ukraine, 2018. pp.438-444.
www.MOF.ge